Erhan Üstündağ
Bianet.org
Dokuz yıl önce geçici “deprem vergisi” olarak konulan ve hükümetin 2003’te kalıcı hale getirdiği Özel İletişim Vergisi sayesinde bu yıl tahminen 4 milyar 635 milyon YTL toplanacak. Ancak uzmanlar deprem için toplanan paraların başka alanlara harcandığını, harcamaların Sayıştay denetimi dışında bırakıldığını söylüyor.
17 Ağustos’taki Marmara Depremi’nin ardından Bülent Ecevit’in başında olduğu koalisyon hükümeti bir dizi vergi içeren bir yasal düzenleme oluşturmuştu. Tasarı 25 Ağustos’ta Meclis Plan ve Bütçe Komisyonu’nda görüşüldü ve bazı maddeleri değiştirilerek kabul edildi. Fakat gelen tepkiler ve o tarihte insanların yaptığı bağışları engellememesi için tasarı askıya alındı.
Uluslararası Para Fonu (IMF) heyetiyle yapılan görüşmelerin ardından kasımda tasarı Meclis gündemine tekrar getirildi ve yasalaştı. Bu sırada 12 Kasım Düzce Depremi de göz önüne alınarak yasanın kapsamı genişletildi. 26 Kasım 1999’da yürürlüğe giren yasada Özel İşlem Vergisi ve Faiz Vergisi adıyla iki vergi daha eklenmişti.
Gerekçesinde, yeni vergilerin depremin yol açtığı zararın sürdürülen “ekonomik istikrar programını” aksatmamasını amaçladığı söyleniyordu:
“Bölgede meydana gelen ciddi boyutlardaki tahribatın ve zararın giderilerek hayatın mümkün olan en kısa sürede normale dönüştürülmesi, hükümetin temel amacıdır.”
Bütçe açığını kapamak için
Yasa, o yıla mahsus olmak üzere gelir, kurumlar, motorlu taşıtlar ve emlak vergilerinin iki kez ödenmesini öngörüyordu. Depremden etkilenenler bunun dışında tutulmuştu. Özel İletişim ve Özel İşlem vergilerinin süresi ise Aralık 2000 olarak belirlenmişti. 1999-2001 arasında deprem için halktan 4 katrilyon 113 trilyon liralık vergi toplandı ve bunun 3 katrilyon 171 trilyon lirası belirtilen amaca uygun harcandı.
Daha sonra bu vergilerin süresi her yıl yeniden uzatıldı. Anayasa Mahkemesi aldığı kararla bu durumu ortadan kaldırınca Aralık 2003’te Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) hükümeti bir kanun değişikliğiyle Özel İşlem Vergisi’ni kaldırdı fakat Özel İletişim Vergisi’ni kalıcı hale getirdi.
Maliye Bakanlığı verilerine göre 2007’de 4 milyar 211 milyon YTL Özel İletişim Vergisi toplandı. Bu rakamın 2008’de 4 milyar 635 milyon YTL’ye çıkması hedefleniyor. Bütçenin yaklaşık yüzde 2,2’si buradan geliyor. Diyelim cep telefonunuzla 100 YTL’lik konuştunuz. Buna karşılık ödemeniz gereken tutar 144 YTL oluyor. Çünkü konuşma bedeline yüzde 18 Katma Değer Vergisi (KDV) ve yüzde 25 Özel İletişim Vergisi eklenecek. Bir de yaklaşık 1 YTL’lik “diğer vergiler, harçlar, fonlar” başlıklı kalem var.
Ancak hükümet, depreme hazırlık için ödediğiniz 25 YTL’yi alıp bütçenin gelirler bölümüne ekleyecek ve size söylediği amaç dışında kullanacak. Maliye Bakanlığı 2008 Bütçe Gerekçesi metninde “deprem” kelimesi geçmiyor. Bütçede “Yatırımları hızlandırma ve doğal afet giderlerini karşılama ödeneği” 265 milyon YTL. İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin 2008 bütçesinden “deprem ve risk yönetimi”ne ayrılan miktar da 362 milyon YTL. Afet İşleri Genel Müdürü Mustafa Taymaz, taraması yapılan 80 bin binadan sadece 764’ünün güçlendirme çalışmalarının tamamlandığını açıklamıştı.
Sonuç olarak 1999 depreminden sonra deprem mağdurlarına gerekli yardımın sağlanması ve deprem bölgelerinin yeniden imarı için getirilen vergileri halen ödemeye devam ediyoruz. Ancak ödediğimiz bu vergiler deprem riskine karşı yapı stokunun iyileştirilmesi için kullanılmıyor.
