Gündem

Darwin’in hatırlattığı TÜBİTAK

Yazan: Pınar Keleş

Bilim ve Teknik dergisinin kapak konusu Darwin ve Evrim Teorisi’ne uyguladığı sansürle gündeme gelen TÜBİTAK, 2003’ten beri siyasallaştırılan bir kurum.

Yayıncısı olduğu Bilim ve Teknik dergisinin Mart 2009 sayısının “Darwin ve Evrim Teorisi” başlıklı kapak konusuna sansür uygulayan Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK), son yıllarda tartışmalı bir kurum portresi sunuyor. Özellikle, geçtiğimiz yıl onaylanan ve bilim kurulunu oluşturan 14 üyenin 10’unun başbakan tarafından atanmasını sağlayan karar sonrasında TÜBİTAK’ın “bilimden uzaklaştırıldığı, siyasallaştığı” dile getirilmişti.

Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu (UNESCO) 2009’u, Evrim Teorisi’ni öne süren ve modern biyolojinin temellerini atan Charles Darwin’in doğmunun 200., en önemli eseri Türlerin Kökeni‘nin yayınlanmasının 150. yıldönümü nedeniyle “Darwin Yılı” ilan etti. 42 yıldır yayınlanan TÜBİTAK Bilim ve Teknik dergisi de, Mart sayısında, tüm dünyadaki bilim kurumları ve yayınları gibi onu ve Evrim Teorisi’ni ele alan bir içerikle hazırlandı. İngiliz doğabilimci aynı zamanda derginin kapak konusuydu. Ancak TÜBİTAK yönetimi tarafından engellendi. Dergi, piyasaya çıkmasına kısa bir süre kala 112’den 96 sayfaya indirildi ve küresel iklim değişikliği kapağıyla yayınlandı.

Derginin yayın yönetmeni Dr. Çiğdem Atakuman, TÜBİTAK Başkan Yardımcısı Prof. Dr. Ömer Cebeci tarafından görevinden alındı. Basında yer alan haberlere göre bu uzaklaştırma sözlü olarak yapıldı ve kısa bir süre içerisinde resmi hale getirileceği belirtildi.

Siyasallaşma adımları

Özellikle doğa bilimlerinde temel ve uygulamalı akademik araştırmaları desteklemek ve genç araştırmacıları teşvik etmek amacıyla, Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurulu ismiyle 1963’te kurulan TÜBİTAK, bugünkü isimini 2005’te aldı.

Kurulduğu yıl yürürlüğe giren TÜBİTAK Kanunu, Özal hükümetinin görevde olduğu 1987 yılında, 249 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname’yle (KHK) değiştirildi. O tarihe kadar bilim kurulu tarafından yönetilen kurumun başına, bu kararnameyle ilk kez, sekiz üye bir başkandan teşekkül yönetim kurulu getirildi. Bilim kurulu, 1993’te Çiller hükümeti döneminde çıkarılan 498 sayılı KHK ile döndü. Başkan ve 12 üyeden oluşan bu kurulun sekiz üyesi müspet bilimler alanında tanınmış kişiler arasından, diğer dördünün özel veya kamu kesiminden üstün hizmetiyle tanınmış kişiler arasından seçileceği karara bağlandı. İlk grupta yer alan sekiz üyenin en az yarısının Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) asli üyesi olması gerekiyordu. Açılacak üyelikler, kurul tarafından yapılacak gizli oyla ve üye tam sayısının çoğunluğuyla seçilecekti.

Erdoğan hükümetinin görevde olduğu 2003’te 5016 sayılı TÜBİTAK Kanunu’na getirilen geçici ek madde ile “Boş bulunan Bilim Kurulu üyeliklerine, kanunda belirtilen niteliklere uygun kişiler arasından, bir defaya mahsus olmak üzere başbakan tarafından ataması ve başkanın bir defaya mahsus olmak üzere başbakanın teklifi üzerine cumhurbaşkanı tarafından atanması” sağlandı.

Yasa iptal oldu, kurul değişmedi

Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer, TBMM’nin kabul ettiği yasa tasarısını veto etti. Meclisin değişikliğe uğratmadan Sezer’e geri gönderdiği tasarı, cumhurbaşkanının aynı tasarıyı iki kez veto etme hakkı bulunmadığı için yasalaştı.

Yasanın onaylanmasıyla başbakanlık altı bilim kurulu üyesi atadı. Bilim kurulu, bu altı üyenin katılımıyla Prof. Dr. Nüket Yetiş başkan vekili seçti. Ancak seçimi onaylamayan eski altı üye istifa etti. Gelişmeler üzerine Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) yasanın iptali istemiyle Anayasa Mahkemesi’ne başvurdu. Mahkeme, 2004’te yürürlüğü durdurdu ve ardından da yasayı iptal etti. Ancak, başbakan tarafından yapılan seçimler değiştirilmedi.

Bilim adamı tek seçicisi: Başbakan

1 Eylül 2008’de yürürlüğe giren 5798 sayılı yeni kanun, kurumun yapısını ve yönetimini nededeyse tümüyle siyasi erkin insiyatifine bıraktı. Bu kanundan önce bilim kurulunun 14 üyesinden yedisi başbakan tarafından atanırken, yeni yasayla bu sayı 10’a yükseldi. Bilim kurulu başkanının yetkileri de arttırıldı. Kurum organizasyon şemasını onaylamak, kurumun personel kadroları, ücret cetvelleri, performans değerlendirme kapsamında yapılacak ödemeler, iş tanımları ve göreve karşılık gelen pozisyonları karara bağlama gibi yetkiler sadece başkana bırakıldı. Yasayla birlikte Aralık 2003’te vekaleten atanan Başkan Nüket Yetiş, başkanlık görevini asaleten üstlendi.

Erdal İnönü: “Araştırma amacı geride kaldı”

Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB) 2008’deki yeni yasayı “Kurum yönetimini ele geçirmeyi ve akla dayalı bilimsel çalışmaların lokomotif gücü olan TÜBİTAK’ın, tüm unsurlarıyla birlikte siyasi temelli amaçlara hizmet eden bir kuruma dönüştürülmesini amaçlamaktadır” açıklamasıyla eleştirmişti.

1993’te bilim kurulu sistemini yeniden getiren 50. hükümetin Başbakan Yardımcısı Erdal İnönü ise “TÜBİTAK yönetiminin siyasal baskılara açık olmasının tehlikesi, araştırma amacının geride kalmasıdır. Bu kadar kolay fark edilemeyen, ama olasılığı daha büyük bir tehlike, yeni yönetimin bir an önce pratikte yararı olan sonuçlar elde etme umuduyla araştırmaları yanlış yönlendirmesi ve böylece araştırma verimini düşürmesidir” diyordu.

Yorum yazın